Trong thời kỳ Xô viết, có nhiều thành phố ở Nga, người nước ngoài không được phép đến tham quan, du lịch, làm ăn và sinh sống. Đó là những thành phố quân sự, những địa điểm trọng yếu của quốc gia, nơi có các nhà máy sản xuất những mặt hàng bí mật.

Ekaterinburg thuộc tỉnh Xvetlov là một trong những thành phố như vậy.

Suốt 13 năm, kể từ khi có Hiệp định Hợp tác lao động giữa hai nước Việt Xô, từ năm 1981 đến 1993, không hề có một người Việt Nam nào có mặt ở thành phố cấm này.
Theo quyết định của Tổng thống Nga năm 1993, thành phố Ekaterinburg được mở cửa. Những người Việt Nam từ Matxcơva, Upha, Kazan, Ulianov… đã lần lượt tìm đến. Lúc đầu chỉ có dăm người, chục người, đến cuối năm 1993 con số đã lên tới ba chục người. Họ đưa hàng từ Matxcơva đến bán theo hình thức tùy nghi, nghĩa là bày bán ở các vỉa hè, góc chợ.

Những năm 1993, 1994, 1995 là những năm xã hội Nga đầy sóng gió, ảnh hưởng rất lớn tới cuộc sống của những người Việt sống tạm bợ, không có vốn liếng, không có kinh nghiệm, và đặc biệt là không giấy tờ tùy thân. Nạn đầu gấu, bảo kê và trấn lột của các băng đảng Kapkaz là mối đe dọa thường trực đối với những người kinh doanh tạm bợ. Lúc này, từ việc thuê nhà, thuê chỗ bán hàng…nhóm người Việt ở Ekaterinburg thường bị lực lượng xã hội đen chi phối.

Trong bối cảnh đó, những người Việt làm ăn tại đây không những không đoàn kết lại mà cũng chia thành nhóm, thậm chí cản trở việc làm ăn của nhau…Cơ may, có những người Việt đầu tiên đến “khai thiên, lập địa” là những người lớn tuổi, từng trải và hiểu biết đã tìm cách tập hợp bà con lại, nhen nhóm nên thành cộng đồng người Việt thưở sơ khai. Vào hai năm 1994- 1995, trong thành phố, các chủ kinh doanh người Nga đã từng bước xây dựng lại chợ. Lực lượng phân phối hàng hóa có kinh nghiệm nhất là người Việt Nam. Do đó, các chủ chợ đã dành cho bà con người Việt một sự quan tâm, ưu tiên về mặt bằng và một sự đảm bảo, che chắn.

Việc có mặt và tham gia kinh doanh của hai ông Hoàng Văn Vinh và Lê Thành Độ có thể được coi như là sự khởi đầu của một cộng đồng có tổ chức. Hai ông đã tạo được mối quan hệ tin cậy, vững chắc không chỉ đối với các chủ chợ mà còn đối với những cán bộ chủ chốt của chính quyền thành phố.

Không giống như một số thành phố khác rất thuận lợi trong việc lập công ty, tổ chức kinh doanh, tại đây, hai ông Lê Thành Độ và Hoàng Văn Vinh đã phải trải qua nhiều sóng gió và thử thách vì tất cả đều luôn xuất phát từ cột mốc đầu tiên, phải tự tìm tòi và gây dựng.

Do Ekaterinburg quá xa Matxcơva, xa Sứ quán; thành phố chưa từng có người Việt làm việc, đối với chính quyền thành phố và người Nga tại đây, Việt Nam vẫn là một dân tộc xa lạ. Hai ông Hoàng Văn Vinh và Lê Thành Độ đã từng bước tiếp cận, tạo điều kiện  cho các cán bộ Lãnh đạo thành phố, các cựu chiến binh Nga sang thăm Việt nam, tổ chức các cuộc gặp gỡ hữu nghị và tham gia các hoạt động xã hội của thành phố.

Những động thái này đã tạo nên những ấn tượng rất tốt, phía chính quyền đã thể hiện một sự quan tâm và giúp đỡ cộng đồng người Việt một cách có hiệu quả và thiết thực.

Chỉ trong khoảng thời gian chua đầy một thập kỷ, kể từ sau cuộc khủng hoảng 1998 đến nay, cộng đồng người Việt tại Ekaterinburg đã có thể gọi là một cộng đồng thành đạt. Với bốn ốp ở thanh bình, gần 600 người Việt tập trung kinh doanh tại hai khu chợ sầm uất nhất của TAGANXKI RYAD, mệnh danh là Chợ Vòm thủ phủ Ural.
Một bộ phận bà con đã mua được căn hộ, được định cư, nhiều người đã được nhận thẻ cư trú dài hạn, làm hộ khẩu ba năm.

Hai công ty ZOLOTOI DRAKON của ông Hoành Văn Vinh và Công ty PACIFIC của ông Lê Thành Độ đã tạo công ăn, việc làm, chỗ ở cho tất cả bà con trong ốp, tổ chức một hệ thống kho bãi rộng lớn, an toàn do người Việt trực tiếp quản lý.

Được biết ngoài mảng kinh doanh, hiện nay tại Ekaterinburg đã tổ chức bốn xưởng may trắng, có thương hiệu, được chính quyền khuyến khích và coi là một mô hình mang tính ổn định, dài lâu cho cộng đồng.

Sắp tới, một siêu thị mới mang tên Hà Nội sẽ được đưa vào sử dụng. Với sự ra đời của siêu thị này, người Việt sẽ bước sang một giai đoạn kinh doanh mới, văn minh hơn, có tính hội nhập cao hơn. Với số vốn đầu tư tới 30%, công ty DRAKON sẽ quản lý một phần lớn mặt bằng kinh doanh và chỗ ở; công ty PACIFIC cũng sẽ có cả một tầng trọn vẹn trong tòa nhà và một số điểm bán hàng dành cho công ty và bà con.

Song song với các hoạt động kinh doanh, hai doanh nghiệp Hoàng Văn Vinh và Lê Thành Độ cũng đã thành lập hai Hội - hai tổ chức xã hội của người Việt. Mỗi hội đều có những đóng góp nhất định cho cộng đồng, tham gia nhiều hoạt động đối ngoại, hoạt động Văn hóa, tài trợ cho các phong trào sinh viên, thiếu nhi, được các cơ quan chính quyền Nga, các cơ quan Bộ Ngoại giao Việt nam, Hội Người Việt Nam ghi nhận và khen thưởng.

Tuy vậy, sự tồn tại của hai tổ chức xã hội cùng một mục đích, cùng trên một địa bàn, cùng có những hoạt động tương tự, đã thể hiện nhiều bất cập. Mặc dù không có những mâu thuẫn cá nhân, mặc dù không xẩy ra những xung đột, cạnh tranh, nhưng các việc làm thiếu tính thống nhất của hai tổ chức cũng để lại những dư luận trái chiều. Do đó, việc thống nhất lại hai tổ chức để củng cố cộng đồng, để khẳng định vị thế của người Việt tại Ekaterinburg là điều cần thiết.

Mặc dù chỉ có chừng 600 người Việt song song tồn tại bên cạnh 5000 người Trung Hoa đang kinh doanh trên một địa bàn, nhưng người Việt vẫn được coi là một cộng đồng mạnh nhất, có vai trò lớn nhất, có uy tín lớn nhất đối với người Nga, điều đó nói lên tầm quan trọng và công sức của hai công ty, hai tổ chức Hội to lớn đến nhường nào. Nó sẽ mạnh hơn, có tầm vóc hơn khi có sự đồng thuận và thống nhất giữa hai Hội.

Năm 2007, Tổng Lãnh sự Việt Nam được thành lập ở thành phố Ekaterinburg. Cộng đồng người Việt có một chỗ dựa về phương diện nhà nước, có nhiều thuận lợi hơn trong việc thực hiện các thủ tục công dân. Được sự phối hợp, chỉ đạo của Tổng Lãnh sự, hai Công ty ZOLOTOI DRAKON và PACIFIC cùng với cộng đồng người Việt tại Ekaterinburg sẽ có những bước chuyển mình mới trong công cuộc kinh doanh và hội nhập.

Bài: Nguyễn Huy Hoàng. Ảnh: CTV mekongnet